Elektrolytische condensator of Elko
Een elektrolytische condensator (afgekort elko) is een elektronische component die in staat is om elektrische lading vast te houden gedurende langere tijd. Condensatoren worden gebruikt om grote veranderingen in elektrische lading te overbruggen en af te vlakken. Een elko gebruikt een specifiek isolatiemateriaal dat een grotere capaciteit oplevert dan conventionele condensatoren, maar dat niet bestand is tegen het aanleggen van de verkeerde polariteit. In dat geval zal de elko defect raken en kan deze ontploffen.
De gebruikelijke aluminium-elko (in tegenstelling tot de tantaal-elko) bestaat uit twee stroken opgerold materiaal: de kathode, bestaande uit aluminiumfolie, en de anode bestaande uit sterk opgeruwd aluminiumfolie met daarop een dun laagje aluminiumoxide. Door de opruwing van de anode kan een oppervlaktevergroting van meer dan een factor 100 worden bereikt.
Toepassingen
- Elko’s worden toegepast wanneer een hoge capaciteit (meer dan ca 1 μF) benodigd is zoals voor wisselspanningsontkoppeling. Grote elko’s (meer dan ca 100 μF) worden vooral gebruikt voor het afvlakken van voedingsspanning na gelijkrichting.
- In elektronische apparatuur worden elko’s vooral toegepast in schakelende voedingen en voor het stabiliseren van de voedingsspanning rondom verbruikers, zoals de processor en het geheugen in computers. Veel moederborden bevatten 15 tot 30 elco’s van 1500 μF of meer. Capaciteiten van elco’s lopen (anno 2005) op tot meer dan 2700 F, al is de werkspanning in dat geval beperkt tot 2,8 V.
- In scheidingsfilters van luidsprekerkasten worden vaak bipolaire elco’s gebruikt. Deze zijn zo geconstrueerd dat er geen verplichte polariteit is. Ze kunnen, net als gewone condensatoren willekeurig worden aangesloten en zijn verkrijgbaar in waarden tussen 470 nF en 1 mF (1000 µF).
- Op alle condensatormotoren die gebruikt worden in de wasmachines, branders, circulatiepompen.
Formule Elko:
C capaciteit in F; A effectieve oppervlakte in m²; d afstand tussen anode en kathode in m; ε permittiviteit van het gebruikte diëlektricum in F/m
De grote capaciteitswaarde van de elko is te danken aan:
- de hoge doorslagveldsterkte van aluminiumoxide (ongeveer 100 V/µm);
- het feit dat heel dunne lagen aluminiumoxide (kleine d) kunnen worden gebruikt doordat de condensator zelfherstellend is;
- de door opruwing bereikte oppervlaktevergroting (grote A) van de anode, die met aluminiumoxide is bedekt.
Tussen geoxideerde anodefolie en kathodefolie wordt papier gedrenkt in elektrolyt aangebracht. Dat elektrolyt vult ook de ruimte aan de oppervlakte van de met oxide bedekte anode op. Het aluminiumoxide is het eigenlijke diëlektricum. Het elektrolyt dat elektrisch in verbinding met de kathode staat is een onderdeel (verlengstuk) van de kathode.
Elco’s hebben zelfherstellende eigenschappen. Als het oxide is beschadigd (te dun geworden) wordt het vanuit het elektrolyt weer aangevuld als er een voldoende hoge spanning op de elko wordt gezet. Het elektrolyt kan verdampen door de jaren heen. In dat geval zakt de capaciteit tot vrijwel nul. De snelheid waarmee het elektrolyt naar buiten diffundeert gaat voor elke 10 °C hogere temperatuur twee maal zo snel.
Kwaliteitselco’s hebben een levensduur van 10.000 uur bij 105 °C. Goedkope kleine elco’s slechts 1000 uur bij 85 °C. Omdat elko’s meestal bij veel lagere temperaturen gebruikt worden, is de werkelijke levensduur veel langer.
De verwarming van de elko vindt niet alleen plaats door de omgeving (bijvoorbeeld in een spaarlamp), maar ook doordat er rimpelstroom door de condensator loopt, die de condensator opwarmt doordat het elektrolyt door zijn vrij grote weerstand warm wordt. Bij elko’s wordt dan ook altijd behalve de toelaatbare spanning opgegeven hoeveel rimpelstroom (uitgedrukt in ampère RMS) er door de elco mag lopen.
aHet is gunstig als er regelmatig spanning op een elco staat, zodat het aluminiumoxide in goede staat blijft. Van elko’s die te lang zonder spanning (en dan vooral bij hoge temperatuur) hebben opgeslagen gelegen kan het aluminiumoxide zo sterk zijn beschadigd (in het elektrolyt opgelost), dat de elko niet meer bruikbaar is (er ontstaat dan kortsluiting bij aanleggen van een spanning).